Ο ΟΡΘΟΣ ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΑΡΚΑΔΙΑ
του John Anton*
Αρκαδισμός : Ο Πλάγιος Δρόμος της Ευρώπης.
Όταν στα 1502 ο Ιταλός Giacobi Sannazzaro έγραψε το έργο του «Αρκαδία» δεν μπορούσε καν να φανταστεί πως θα γινόταν απαρχή ενός πολυσήμαντου καλλιτεχνικού ρεύματος που θα ονομαζόταν «Αρκαδισμός». Ακολούθησαν πλείστοι όσοι, συνεχιστές της ιδεατής Αρκαδίας, ώσπου ο Nicolas Poussin έδωσε μια μυστηριακή χροιά στον Αρκαδισμό όταν στα 1640 ο ζωγραφικός του χρωστήρας πρόσθεσε στον πίνακά του τη φράση “et in Arcadia ego...”. Η τέχνη της νεότερης Ευρώπης ανοίγει με τον Poussin έναν πλάγιο δρόμο προς μιαν Αρκαδία συμβολική, που φιλοδόξησε να ξαναφέρει τον άνθρωπο σε αρμονία με την φυσική ζωή, και μάλιστα χωρίς το άγχος της υποταγής του επίγειου κόσμου στο υπερφυσικό τοπίο της θρησκευτικής σωτηριολογίας. Με το μισό-κρυμμένο νόημα της φράσης “et in Arcadia ego...” η ζωγραφική, πέρα από τη λογοτεχνία, ολοκληρώνει τη μισοτελειωμένη φιλοδοξία της Αναγέννησης να πλησιάσει το Αρκαδικό κεκτημένο του Ελληνικού ανθρωπισμού. Στα 1690 η βασίλισσα της Σουηδίας Χριστίνα, σαν παραιτήθηκε από το θρόνο, μεταβαίνει στη Ρώμη, όπου το όνειρό της να ιδρυθεί η Ακαδημία των Αρκάδων θα το πραγματοποιήσει ο Βικέντιος Gravina (1664–1718) πλαισιώνοντάς την με άνδρες των γραμμάτων και των επιστημών. Αυτής της Ακαδημίας, στον επόμενον αιώνα θα γίνει μέλος και ο Goethe. Σύμβολο ωραίο και πλασματικό ο Αρκαδισμός πλην όμως παραμένει πορεία πλαγία που αναζητάει μια παραδεισιακή Αρκαδία. Είναι αυτός, που θα φτάσει ως τις μέρες μας, μέσα από διάφορα στάδια μεταμόρφωσης. Δεν έχει κανείς παρά να διαβάσει το έξοχο βιβλίο του φιλoy Πέδρο Ολάγια, Ευδαίμων Αρκαδία, να εκτιμήσει την ακτινοβολία του Αρκαδισμού δια μέσω των αιώνων από τους Ρωμαϊκούς χρόνους ως σήμερα.
Μένει μολαταύτα ένα ερώτημα που αφορά όχι μόνο την ταυτότητα των βοσκών στο έργο του Poussin, αλλά και εκείνη των μελών της Αρκαδικής Ακαδημίας. Πού είναι οι γηγενείς, οι γνήσιοι Αρκάδες; Άλλο Αρκάδες ως Ευρωπαϊκά πλάσματα που ζούσαν ως φανταχτερά σύμβολα στον κόσμο των τεχνών και των γραμμάτων, του Poussin και του Goethe, του Jacobo Sannazaro (Aetius Sincerus, «Αρκαδία» 1504) και του Evelyn Waugh, του Bach και του Debussy, ακόμα και των κριτικών της τέχνης σαν τον Panofsky, κι άλλο οι πρόγονοί μας Αρκάδες που ζούσαν και ζούνε στους κάμπους και τα βουνά μας. Σ΄ όλο τον μακροαινώνιο διάστημα, από τους ύστερους Ρωμαϊκούς χρόνους και κατόπιν, οι γνήσιοι Αρκάδες στέναζαν και υπέφεραν κάτω από το ζυγό της δουλείας των Φράγκων, των Βενετσιάνων και των Τούρκων στο περιθώριο της Ιστορίας και της Τέχνης. Κι όταν οι λαμπροί «Αρκάδες» της Αρκαδικής Ακαδημίας της Ρώμης καλλιεργούσαν τον Αρκαδισμό τους, ο Francesco Morosini κανονιοβολούσε τον Παρθενώνα (1687). Ο πλάγιος δρόμος του Αρκαδισμού της Ευρώπης συνέχιζε τις πολλαπλές μεταμορφώσεις του και ανοιγόταν προς νέους ορίζοντες χωρίς υποψία ή και μέριμνα για τον ορθό δρόμο του Αρκαδικού κεκτημένου, που η πραγματική Αρκαδία είχε στεριώσει στα χρόνια τα παλιά για την πλήρωση του πολιτισμένου ανθρώπου ως αίρεσιν βίου.
Ο Πρώτος και ο Ορθός Δρόμος προς την Αρκαδία.
Δεν θα σας κουράσω με φιλολογικές αναφορές στις μυθικές πηγές των αρχέγονων Αρκάδων. Θα σταματήσω μόνο για λίγο στη διπλή φύση του Πανός, γέννημα Ουρανού και Γής, ή αν προτιμάτε, του Διός και της Καλλιστούς. Η ερωτική ορμή του τράγου, κοινή με τον όλο ζωικό κόσμο, βρίσκει την πλήρωσή του στο ανθρώπινο μέρος του θεού όπου η ηδονή που συνοδεύει τη γενεσιουργό δύναμη μεταπλάθεται σε απρόσμενες δημιουργίες. Ο Αρκάς Παν, είτε θεός είτε άνθρωπος, δεν νοσταλγεί να επιστρέψει στη φύση, όπως συμβαίνει στα οράματα του πλάγιου Αρκαδισμού. Είναι η ίδια η φύση, σύζευξη του σερνικού με το θυλικό, του άφθονου σπέρματος και της γόνιμης μήτρας, που εξασφαλίζει την αθανασία του είδους και σιγουρεύει την ωρίμανση του ερωτικού λόγου ως τέχνη της αρμονίας, που κορυφώνεται βαθμηδόν σε μουσική της σοφίας και της πολιτικής αριστίας.
Σκεφθείτε τη διπλή φύση του Πανός για μια στιγμή. Η ηδονή του τράγου γίνεται με τον άνθρωπο ερωτική χαρά της εφευρετικής νοημοσύνης. Εξευγενίζεται και γίνεται πλήρωση της φύσης! Δεν είναι τυχαίο ή απλό παιδικό μύθευμα που ο Πάν ως τράγος δεν θα κατακτήσει τη νύμφη Σύριγγα, αλλά ο άνθρωπος Παν θα αναπλάσει την νύμφη που έγινε καλάμι στα νερά του Λάδωνα ως φλογέρα για τη δημιουργία πρωτάκουστων ήχων. Θα γίνουν αρμονίες και θα τις χορέψουν τα γοργά πόδια του τράγου. Κάποτε θα φτάσουν στην Αθήνα οι ωδές του χορού και θα γεννηθεί εκεί το μέγα μήνυμα της Αττικής τραγωδίας.
«Πολλοί ειν΄ οι δρόμοι που ΄χει ο νους», μας είπε ο Σολωμός. Κι αν δεχτούμε τον Πάνα, όλοι οι δρόμοι του νου είναι ερωτικοί, είτε για να προστατευτεί η ζωή από μισερούς εχθρούς, είτε για να ανυψωθεί στις κορυφές του Καλού και της τέλειας ομορφιάς. Τέτοιος είναι ο Πάν, αυτός που βροντοφώνησε το όνομα του πολεμιστή Φειδιππίδη στις πλαγιές του Παρθένιου όρους και έμαθαν οι Αθηναίοι πως ο θεός τους μήνυσε ότι θα νικήσουν τους Πέρσες στο Μαραθώνα. Τέτοιος είναι και ο δρόμος ο ερωτικός της Αρκαδικής Διοτίμας, της ιέρειας της Μαντινείας, που θα διδάξει τον Σωκράτη τους ερωτικούς αναβαθμούς που ανεβάζουν τον άνθρωπο στα κράσπεδα του άφθαρτου κόσμου των ιδεών με οδηγό τον έρωτα του Ωραίου.
Ο Πλάτων αναφέρει στο Συμπόσιο ότι ο Σωκράτης ομολόγησε στο εγκώμιόν του για τον Έρωτα ότι άκουσε τις διδαχές της Διοτίμας μα δεν τα κατάλαβε όλα. Έτσι έζησε όλη του την ζωή προσπαθώντας να μάθει που αρχίζει και πού τελειώνει ο έρωτας του καλού και της αλήθειας, και πώς ανέρχεται σε όλους τους ερωτικούς αναβαθμούς, από τις τέχνες και τις επιστήμες ως τον ενάρετο πολιτικό βίο και τη θέαση της απόλυτης ιδέας του καλού. Η Αρκαδία μίλησε και δίδαξε. Η Αθήνα αγωνίστηκε να μάθει. Όμως σε μιαν ώρα σκοτεινής αμάθειας θα καταδικάσει σε θάνατο το Σωκράτη, τον εραστή της σοφίας, ότι εισάγει καινά δαιμόνια. Το Λύκειο του Πανός και τη Μαντίνεια της Διοτίμας θα τα διαφυλάξει ο Πλάτων στους διαλόγους του και θα τα παραδώσει στον μαθητή του, τον Αριστοτέλη που θα θεμελιώσει τον κόσμο των ιδεών ως νόηση νοήσεως. Η ορθή πορεία από την Αρκαδία στην Αθήνα θα σημαίνει τη μεγάλη ώρα στην πορεία του πολιτισμένου βίου.
Απολησμονησμένος δρόμος... Αυτόν ζητάμε να ξαναβρούμε για να μη χάσουμε την ανθρωπιά μας για μιάν ακόμη φορά. Η Αρκαδία δεν είναι παρελθόν. Είναι παρόν και μέλλον...
Κατακλείδα
Πέρασαν 2.500 χρόνια από τότε. Η Αρκαδία του ορθού δρόμου έπεσε σε σιωπή. Κάτι επήγε να γίνει με τη χαραυγή της Αναγέννησης, μα ο έρωτας της νόησης είχε γίνει δέσμιος της μεσαιωνικής θεολογίας. Θα προσπαθήσουν να τον ελευθερώσουν οι ποικίλοι Αρκαδισμοί με την τέχνη και την ποίηση, προσπάθεια πολύτροπη που συνεχίζεται ως τις μέρες μας. Η ανθρωπότης ακόμα περιμένει τη μετάβαση από τον πλάγιο δρόμο στον ορθό. Στο μεταξύ πληθαίνουν τα εμπόδια για να μπορέσουν επιτέλους οι άνθρωποι να φέρουν στο φως της ελευθερίας την ψυχή τους, αλώβητη και ακέραιη. Η μοντέρνα επιστήμη κατά περίεργο τρόπο εξελίχθη ανέραστη και μπήκε στην υπηρεσία της τεχνοκρατίας για να εξασφαλίσει την παγκοσμιοποίηση της καταναλωτικής πολιτικής.
Θα προφτάσουμε άραγε να αμυνθούμε, να σώσουμε τον Αρκαδικόν έρωτα των αξιών για να περισωθεί η Αρκαδική κληρονομιά; Στην πρώτη γραμμή της άμυνας ξάφνου πήρε την θέση της μια αναπάντεχη απόφαση. Μια χούφτα Αρκάδες την καταγωγή, αλλά και την στοχαστική σκέψη, αποφάσισαν τον Μάη του 2007 όχι μόνο να προλάβουν τις συνέπειες της τεχνοκρατίας, αλλά να αξιοποιήσουν και τον πλάγιο δρόμο του Αρκαδισμού σε όλες του τις εκφράσεις με οδηγό τον ορθό δρόμο της Αρκαδίας, αυτόν που ξεκίνησε με τη φλογέρα του Πανός. Έτσι ιδρύθηκε η Διεθνής Αρκαδική Εταιρεία, με αποστολή και σκοπιμότητες πανανθρώπινες, από τη προστασία του φυσικού περιβάλλοντος ως την ακεραιότητα του ανθρώπου ως ελλόγου πολίτου.
Στους Αρκάδες συνοδοιπόρους υπόσχομαι αμέριστη υποστήριξη για την ευόδωση του μεγάλου έργου που έχουμε αναλάβει, την ανάσταση και αποκατάσταση του πολιτικού έρωτα μέσω της εφαρμογής των αξιών της Οικουμενικής Αρκαδικής Κληρονομιάς.
_____
* Distinguished Professor of Greek Philosophy and Culture - Ph. D. Columbia University - Eπίτιμος Διδάκτωρ Φιλοσοφίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών 1992 - Επίτιμος Διδάκτωρ Παιδαγωγικής και Φιλοσοφίας, Πανεπιστήμιο Πατρών 2004 - Επίτιμος Διδάκτωρ Φιλοσοφίας, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων 2005 - Επίτιμος Διδάκτωρ Φιλοσοφίας, Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης 2008 - Αντεπιστέλων Μέλος της Ακαδημίας Αθηνών_____
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου